23 maja, 2022

Samodzielność

Samodzielność- kapitał umożliwiający sukces w przyszłości.

Pierwsze miesiące po wakacjach to czas adaptacji dzieci w przedszkolu, w nowej grupie czy w nowej sali. Dla starszych przedszkolaków to ostatni etap przygotowań przed pójściem do szkoły. „Narzędziem”, które pozwoli osiągnąć dziecku sukces w tych sytuacjach jest samodzielność.

Pierwsze kroki na drodze do samodzielności stawia dziecko w domu rodzinnym. Pod okiem rodziców wykorzystujących codzienne sytuacje do tego aby dziecko robiło to co już potrafi i uczyło się nowych umiejętności. Życzliwe wspieranie i towarzyszenie mu w jego działaniach zaowocuje osiągnieciem samodzielności właściwej konkretnemu etapowi rozwoju dziecka. Natomiast : „Wyręczanie malucha, ograniczanie jego aktywności, krytykowanie „ja zrobię to lepiej”, brak cierpliwości dla dziecięcych zmagań, brak konsekwencji czy stawianie zbyt wygórowanych wymagań, może spowodować ukształtowanie się u dziecka postawy wyuczonej bierności, poczucia bezradności, nawyku stałego szukania pomocy i to nie tylko w sytuacjach wymagających samoobsługi. Nadmierne chronienie przed trudnościami, ułatwianie działań, podawanie gotowych rozwiązań i sposobów działania – praktycznie staje się uzależnieniem dziecka od osób z otoczenia.”*ⁱ

Najprostszym przepisem na samodzielność dziecka jest właściwe rozpoznawanie i reagowanie na sygnały dziecka.

„Wybrane informacje dotyczące kształtowania się umiejętności zaliczanych do samoobsługi; pochodzą one z badań nad rozwojem psychoruchowym dziecka.

Tuż przed ukończeniem drugiego roku życia (21. miesiąc życia) dziecko potraf trzymać jedną ręką małą filiżankę i z niej pić. Lepiej radzi sobie, jedząc łyżką, chociaż trzyma ją chwytem nakładkowym.
Dwulatek lubi pomagać dorosłym. Dużo przy tym mówi, wszystkiego dotyka, zagląda w każdy kąt i bez przerwy pyta. Dziecko stara się już być usłużne i chętnie wykonuje polecenia dorosłych, cieszy je też każda pochwała.
Dziecko mające dwa i pół roku umie przynieść z kuchni szklankę z wodą bez rozlania (napełnioną do 3/4 wysokości naczynia). Potraf samodzielnie włożyć majtki i spodenki, a także skarpety i buciki. Nie radzi sobie jeszcze ze sznurowadłami i klamerkami. Próbuje rozpiąć guziki przy bluzce: rozciąga zapięcie i z wysiłkiem wypycha palcami guziki z dziurek.
Trzylatek myje twarz i ręce bez zamoczenia sobie ubrania i wyciera je ręcznikiem. Potraf także samodzielnie jeść, a w sytuacjach zabawowych doskonali te umiejętności, z zapałem karmiąc, kąpiąc i czesząc lalki.
Młodsze i starsze przedszkolaki to dzieci usłużne wobec siebie i dorosłych. Pomaganie kolegom i dorosłym sprawia im wyraźną przyjemność. Starają się wyręczać wszystkich w prostych czynnościach, a także z chęcią podają różne przedmioty. Z ustaleń tych wynika, że trzylatek sporo już potraf.

Czwarty rok życia jest okresem dalszego doskonalenia się umiejętności samoobsługowych.
Starsze przedszkolaki reprezentują już taki poziom rozwoju samokontroli, że można i trzeba kształtować poczucie odpowiedzialności za to, co czynią. Dzieci mają respektować zasady właściwego, poprawnego i dobrego zachowania się w domu, w przedszkolu, w szkole, a także na ulicy i w miejscu publicznym. Osiągnięcie tego celu jest możliwe jedynie przy pełnej współpracy z rodzicami. Należy dzieciom w tym pomóc poprzez: o bycie przy dziecku i podtrzymywanie go w osiąganiu celu: motywowanie, zachęcanie, przypominanie i podpowiadanie czynności, które ma ono kolejno wykonywać; o okazywanie radości, gdy dziecko już osiągnie cel, gdyż w ten sposób uczy się ono odczuwać radość i przyjemność z doprowadzenia pracy do końca.

Starsze przedszkolaki mają już w zasadzie opanowane najważniejsze czynności samoobsługowe: potrafią same jeść i pić, wymagają tylko trochę wsparcia przy ubieraniu się, samodzielnie korzystają z toalety itp. Potrafią także pełnić dyżury jednodniowe i robią to chętnie, chociaż czasami nauczycielka musi przypomnieć dyżurnemu o jego obowiązkach. Pięciolatki czują się wyróżnione, gdy mogą pomagać nauczycielce i wyręczać ją w wielu czynnościach, a dyżury pełnią z wielką odpowiedzialnością. Dlatego może się wydawać, że nie trzeba już zajmować się analizą procesu uczenia się dzieci w takich sytuacjach jak: ubieranie się, jedzenie, sprzątanie itd. Jest jednak inaczej i ma to głęboki sens, jeżeli chcemy zapewnić dzieciom sukcesy w edukacji szkolnej. W trakcie opanowywania czynności samoobsługowych dziecko uczy się tak organizować swoją aktywność, by osiągnąć zamierzony cel. Dowiaduje się też, że w niektórych sytuacjach nie da się uniknąć wykonywania pewnych czynności i dlatego rozsądniej jest wykonać to, co trzeba, szybko i sprawnie. Na przykład: jeżeli dziecko sprawnie umyje i wytrze ręce, ma poczucie sprawstwa, doznaje przyjemności i cieszy się, że wykonało coś pożytecznego.

Zadziwiające jest to, że sposób wykonywania czynności samoobsługowych i porządkowych przenosi się także na czynności intelektu.. Z analizy dziecięcych zachowań wynikają bowiem przedstawione poniżej wnioski:

Dzieci, które marudzą i ociągają się przy prawie każdej czynności samoobsługowej, przenoszą ten styl zachowania na sytuacje zadaniowe typu dydaktycznego: zbyt wolno układają przedmioty potrzebne do zajęć, zwlekają z wykonaniem poleceń,
Dzieci, które „sieją” bałagan (rzucą ręcznik byle gdzie, depczą po swoich ubraniach w szatni, przeciągają się przy stole i rozrzucają jedzenie itd.) są zwykle równie niestaranne w realizacji zadań typu intelektualnego: jeżeli mają coś sensownego zbudować z klocków, to nie widzą potrzeby, aby je wcześniej przygotować, porządnie ułożyć. Dlatego ciągle czegoś szukają, przesuwają, przestawiają i są tym tak pochłonięte, że tracą z pola widzenia sens zadania.
Dzieci, które przy wykonaniu czynności samoobsługowych domagają się pomocy, chociaż przy niewielkim wysiłku poradziłyby sobie same, przenoszą to zachowanie-nawyk na sytuacje zadaniowe typu intelektualnego: zaczynają narzekać, że jest to dla nich za trudne, że nie wiedzą, jak to zrobić, szukają wzrokiem nauczycielki, a gdy ta spojrzy w ich kierunku, demonstrują bezradność.

Osiem zachowań nawykowych, które warto kształtować u przedszkolaków:

Pomaganie innym- dziecko zaczyna rozumieć, że pomaganie innym jest ważną powinnością i że można być z tego dumnym.
Nawyk dbałości o to, aby rzeczy były na swoim miejscu.- dziecko bałagan potraf skojarzyć z niewygodą i kłopotami.
Nawyk poszanowania czyjegoś wysiłku.
Nawyk właściwego zachowania się przy stole i kształtowanie dobrych manier przy jedzeniu. Dotyczy to wszystkich czynności wykonywanych w trakcie spożywania posiłków .
Nawyk bezkonfiktowego układania się do snu. Dotyczy to, niestety, także starszych przedszkolaków. Wieczorne zasypianie będzie dla dziecka łatwiejsze, gdy dorośli zadbają o jego poczucie bezpieczeństwa. Dlatego warto stworzyć ceremoniał zakończenia dziecięcego dnia i udania się na spoczynek. Najlepiej, jeżeli czynności są stale wykonywane w tej samej kolejności. Układanie do snu musi być sytuacją wyciszającą i miłą dla dziecka. Na polecenie dorosłego dziecko ma umieć zakończyć zabawę, rozbierać się i myć. Czterolatkom trzeba jeszcze pomagać w rozbieraniu się i myciu: dorosły jest przy dziecku, podpowiada mu, co ma robić, dodaje otuchy gestem i dobrym słowem, pomaga też ułożyć ubranka. Po umyciu dziecko nakłada pidżamkę i mówi wszystkim: Dobranoc. Następnie kilka minut cichej, spokojnej rozmowy, bajka czy kolejny fragment opowiadania a potem trzeba iść spać.
Nawyk radosnego budzenia się. Radosne budzenie trzeba wymodelować. Dorosły promiennym uśmiechem „zaraża” dziecko, a potem razem cieszą się z tego, że zaczyna się wspólny dzień. Gdy dzieci są starsze, rodzice mniej na to zwracają uwagę, a szkoda. To, jak się dziecko budzi, zależy w dużej mierze od zachowania dorosłych
Nawyk właściwego zachowania się w ubikacji. Są to trudne problemy, nawet dla starszych przedszkolaków. Nauka sygnalizowania potrzeb fzjologicznych to jedno z najważniejszych zadań stojących przed dzieckiem w pierwszych latach życia.
Nawyk samodzielnego rozbierania i ubierania się, a także dbania o swoje ubrania.”**

iWybrała i opracowała: mgr Agnieszka Kałucka

*Agata Wawer Gdy nadejdzie czas – czyli o samodzielności ,w: „Bliżej przedszkola” kwiecień 2011

**Ewa Zielińska Kształtowanie czynności samoobsługowych za: Biblioteka Cyfrowa Ośrodka Rozwoju Edukacji www.bc.ore.edu.p: „Bliżej przedszkola Magazyn specjalny 2011”

***Agnieszka Wentrych Ja sam! Ja sama! O samodzielności dziecka: w „Bliżej przedszkola kwiecień 2019